ناگفته هایی درباره دكتر محمد معین از زبان دخترش
آنقدر بزرگ است که نیاز به هیچ معرفی ای ندارد. دکتر محمدمعین را می گوییم؛ استاد مسلم ادبیات فارسی که اگر او را پدر فرهنگ فارسی بنامیم، بیراه نگفته ایم.
به گزارش کاراموند به نقل از ایسنا، روزنامه «همشهری» در ادامه نوشت: او که بعنوان اولین فارغ التحصیل دوره دکتری ادبیات فارسی در ایران شناخته می شود، آثار ماندگار بسیاری در این عرصه از خود بر جای گذاشته که بی گمان مهم ترین آنها «فرهنگ فارسی معین» است. او تمام عمرش را صرف تحقیق و پژوهش در لغت فارسی کرد که حاصل این تلاش شبانه روزی، تکمیل لغتنامه دهخدا و پدیدآمدن فرهنگ معین بود.
در یکی از روزهای سرد پاییزی، همراه با دکتر مهدخت معین فرزند ارشد این بزرگمرد سلاله فرهنگ، دفتر زندگی پرفرازونشیب او را ورق زدیم که در ادامه خواهید خواند.
نام معین؛ یادگار شیخ «محمدتقی معین العلما»
شاید برایتان جالب باشد بدانید نام خانوادگی «معین» چطور شکل گرفت. اولین سؤالی که از دکتر «مهدخت معین» استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه می پرسیم، داستان شکل گیری همین فامیلی است که پاسخ می دهد: «لقب پدربزرگ دکتر معین، «معین العلما» بود؛ شیخ محمدتقی معین العلما. چون مادر و پدر استاد معین در طفولیت ایشان از دنیا رفتند، سرپرستی و تربیت ایشان را پدربزرگ برعهده گرفت. دکتر معین پدربزرگ را عاشقانه دوست داشت. هنگامی که قرار شد شناسنامه صادر شود، پدربزرگ با مشورت محمد و پیشنهاد او، نام خانوادگی معین را انتخاب کرد».
۲۷ سال کار روی فرهنگ معین
استاد معین آثار ماندگاری از خود بر جای گذاشته است. اما بی گمان مهم ترین اثر او که سبب شده ادبیات فارسی تا همیشه وامدارش باشد، «فرهنگ لغت معین» است. فرزند ارشد دکتر معین درباره شکل گیری این مجموعه منحصربه فرد می گوید: «پدر وقتی با مرحوم «عبدالرحیم جعفری» رئیس انتشارات امیرکبیر قرارداد چاپ فرهنگ را امضا کردند، ۲۰ سال بود که روی فرهنگ کار کرده بودند و فیش های بسیاری - گویا یک میلیون و ۳۰۰ هزار فیش - گردآوری کرده بودند. در حقیقت آغاز این کار پیش از کار روی «برهان قاطع» و حواشی آن کتاب که خود فرهنگ جداگانه ای، به خصوص در زمینه زبانشناسی است و نیز پیش از همکاری با علامه دهخدا و کار لغتنامه بوده است. از ۱۳۳۸ (سال انعقاد قرارداد) تا ۱۳۴۵ (شروع بیماری)، مدت ۷ سال دیگر کار کردند که روی هم ۲۷ سال می شود. ایشان خیلی از روزها ۱۸ ساعت کار می کردند».
امانت داری؛ بارزترین خاصیت استاد
احتمالا بیشتر ما درباره زندگی حرفه ای استاد معین و نقش وی در ادبیات کشورمان می دانیم اما کمتر کسی از ما درباره وجه زندگی شخصی و خاصیت های اخلاقی این استاد مسلم زبان فارسی می داند. مهدخت معین، امانت داری خصوصاً در کار علمی و تحقیقاتی را بارزترین خاصیت اخلاقی مرحوم پدرش می داند و می گوید: «مکرر شاهد این مسئله بودیم که اگر تلفظ یا مدلول کلمه ای را از کسانی حتی افراد کم سواد یا بی سواد می پرسیدند یا می شنیدند، به نام آنها ثبت می کردند. این مسئله بسیار اهمیت دارد. به خصوص در شرایطی که با وجود منابع اطلاعاتی پیشرفته و امکان دسترسی عمومی به کارهای تحقیقاتی و منابع و مآخذ، هنوز سرقت ادبی و علمی بسیار شایع است و گویا خیلی ها اصلا نمی دانند که باید مأخذ را ذکر کنند و استفاده از کار علمی دیگران بدون ذکر مأخذ را بدیهی می دانند».
۱۰ دقیقه در روز، وقت داستان داشتیم
استاد معین تمام وقتش را صرف کارهای علمی می کرد، اما اینطور که فرزند ارشدش می گوید بطور معجزه آسایی هم موفق می شد به قدر کافی برای فرزندانش وقت بگذارد. مهدخت معین در این زمینه می گوید: «به خاطر دارم که برای برادران و خواهرم که همه از من کوچک تر بودند، بعدازظهرها پیش از استراحت بسیار کوتاه، چند دقیقه ای قصه می گفتند؛ آن هم قصه هایی که فی البداهه از ذهنشان تراوش می کرد. سر بزنگاه داستان را نگه می داشتند، بقیه را روز بعد می گفتند. ۱۰ دقیقه هر روز داستان می گفتند. هر چندماه یک دفعه هم می گفتند ببینید چه فیلمی خوب است برویم سینما. هر۱۰ یا ۲۰ روز یک دفعه برای مدت نیم ساعت، یا به ندرت بیشتر، ما را به منزل اقوام نزدیک می بردند. شب های یلدا اقوام نزدیک، همه به منزل ما می آمدند و پدر برایشان حافظ می خواند. مراسم نوروز، حتی اگر تحویل سال ساعت ۲ یا ۳ پس از نیمه شب بود، حتما پای هفت سین برگزار می شد و دید و بازدیدهای نوروزی و هدایا برای ما و بچه های فامیل فراموش نمی شد. شب های احیاء (قدر) در ماه مبارک رمضان نیز، حتما همه خانواده پشت سر ایشان قرآن سر می گرفتند و با صدای ایشان که به لهجه عربی فصیح دعاها را تلفظ می کردند، می خواندند».
راهنمای بچه ها در درس
دکتر معین در مسائل درسی هم همیشه راهنمای فرزندانش بود که شنیدن این همراهی از زبان فرزند ارشدش اساسا شیرین تر است؛«هر مشکلی که در ادبیات داشتم غالباً از مادر می پرسیدم و همیشه پاسخ درست می دادند. اما در درس های ریاضی، فیزیک، شیمی و علوم طبیعی به پدر مراجعه می کردم و ایشان همیشه راهنمایی می کردند. یک دفعه مسئله جبر، معادله دومجهولی مطرح بود که حل نمی شد. هرچه با همکلاسی ها تماس گرفتم حل نشد. پدر که تلفن های مرا می شنید، به من گفت مسئله چیست؟ با خود فکر کردم: دیگر این یکی را پدر نمی تواند حل کند. مسئله را به ایشان دادم. چند لحظه فکر کردند و حل کردند. روز بعد در مدرسه و گفت و گو با دبیر ریاضی دانستم که چاره پدر اصلا شناخته شده نیست و پدر چاره را شخصا ابداع کرده است. ایشان غیر از ادبیات، اطلاعات وسیعی در رشته های علمی مثل ریاضیات، فیزیک، شیمی، علوم طبیعی، اصطلاحات موسیقی و... داشتند.»
ما ایرانی هستیم
خاطره ای از استاد معین که کمتر شنیده و گفته شده، اساسا جذابیت خاص خودش را دارد. وقتی از فرزند بزرگ تر دکتر معین می خواهیم خاطره ای از پدر را برایمان نقل کند، ما را میهمان این خاطره به یاد ماندنی می کند: «پدرم برای تدریس و سخنرانی به آمریکا رفته بود. خواهرم ۵ یا ۶ساله بود. روزی در حیاط منزل درحالی که شلوار جین پوشیده و کلاه «کابوی» (گاوبازان آمریکایی) بر سر داشت، به اتفاق دو برادرم، عکسی انداختند. مادرم عکس را برای پدر فرستاد. نامه پدر رسید. نوشته بود عکس بچه ها خیلی قشنگ بود، ولی ما ایرانی هستیم و بچه ها باید لباس ایرانی بپوشند و با آداب و رسوم ایرانی زندگی کنند».
دکتر معین عاشق بود
از دکتر مهدخت معین درباره سرگرمی های مرحوم پدرش می پرسیم و همانطور که انتظار می رفت، استاد معین در همه حال مشغول کار علمی بود؛«گاهی سینما می رفتیم، گاهی منزل اقوام نزدیک. همین طور ایشان مجلات هفتگی و برخی روزنامه ها را مطالعه می کردند و از مطالب آن مجلات و روزنامه ها یادداشت و فیش برداری می کردند. گاهی مادرم با مدیریت فوق العاده شگرفی، ترتیبی می دادند که همگی با پدر به شمال برویم. اهل رشت بودند و شمال را خیلی دوست داشتند. مجموعا ۲یا ۳روز می رفتیم و برمی گشتیم و همین مدت کوتاه برای ایشان تمدد اعصابی بود. درحالی که به محض ورود به خانه اقوام در رشت، پیش از اینکه لباس عوض کنند یا حتی بنشینند، مادرم را صدا می زدند و چمدان فیش هایشان را می خواستند و آغاز به نوشتن می کردند».
در انتظار آثار چاپ نشده
استاد معین به قدری زندگی پرخیر و برکتی داشته که علاوه بر کتاب های انتشار یافته اش تا امروز، آثار چاپ نشده ای هم دارد که فرزند ارشدش خبر خوش انتشار آنها را می دهد؛«کتاب «گنجینه عرفان (شرح غزل های حافظ)»، از پدر زیر چاپ است و ان شاءالله به زودی منتشر می شود. این کتاب پس از «حافظ شیرین سخن» تألیف شده و مطالب بدیع و گفته نشده ای درباره مفاهیم اشعار حافظ و تاریخ عصر حافظ تا آنجا که در اشعار خواجه اشاره شده در این کتاب آمده است.»
دانش آموخته دارالفنون
دکتر «محمد معین» که حق زیادی به گردن ادبیات فارسی دارد، ۵۳ سال بیشتر عمر نکرد و از این مدت کوتاه عمر، ۴سال و ۷ماهش را هم در کما بود. اما در همین زندگی کوتاه آنقدر مؤثر عمل کرد که امروز تصور ادبیات فارسی بدون او ممکن نیست. در این گزارش نگاهی به سال شمار زندگی کوتاه اما پر از خیر و برکت دکتر محمد معین انداخته ایم. بااینکه تاریخ های روزگار کودکی و تحصیل دکتر معین بطور دقیق معین نمی باشد، اما این تاریخ ها محتمل ترین زمان به سال شمار زندگی این استاد مسلم ادبیات فارسی به حساب می آیند.
آثار بزرگمرد ادب فارسی
دکتر «محمد معین» را بااینکه بیشتر با «فرهنگ فارسی معین» می شناسیم، اما این بزرگمرد ادب فارسی، آثار ماندگار دیگری هم از خود به جا گذاشته که هر کدام از آنها حکم گنجینه ای در ادبیات فارسی این مرز و بوم دارد. کتاب های «حافظ شیرین سخن»، «ستاره ناهید یا داستان خرداد و امرداد»، «یوشت فریان و مرزبان نامه»، «یادنامه پورداوود»، «قاعده های جمع در زبان فارسی»، «شاهان کیانی و هخامنشی در آثار الباقیه»، «مزدیسنا و تأثیر آن در ادبیات فارسی»، «مفرد و جمع» و... ازجمله تالیفات استاد بشمار می رود. دکتر معین دستی هم بر تصحیح کتب داشته که از مهم ترین آنها می توان به «چهار مقاله تالیف نظامی عروضی سمرقندی»، «جامع الحکمتین تالیف ناصرخسرو»، «شرح قصیده ابوالهیثم» و... اشاره نمود. ترجمه و مقاله هم از دیگر کارهای ادبی پدیدآورنده فرهنگ معین است که در مجموع موجب شد نشان درجه سوم علمی در سال۱۳۱۶، نشان درجه دوم علمی در سال۱۳۲۱، نشان درجه دوم سپاس در سال۱۳۲۷ و نشان عالی «هنر و ادب» از جانب دولت فرانسه در سال۱۳۴۰ به استاد معین اهدا شود.
رد پای دکتر معین در خانه موزه خیابان پیروزی
برای شناختن بیشتر این ادیب نام آشنای معاصر فقط کافی است سری به خانه موزه دکتر معین بزنید. این خانه که در خیابان پیروزی قراردارد، زمانی با منزل استاد «محمدعلی امیرجاهد»، پدر همسر دکتر معین و شاعر، تصنیف ساز، موسیقی دان و خالق تصنیف «هزاردستان به چمن» دیوار به دیوار بوده. اما امروز این دو خانه با یکدیگر ادغام شده و جایی برای برگزاری کلاس های ادبیات و موسیقی و همایش های مربوط به این دو رشته بشمار می رود. در این خانه موزه زیبا واقع در محله چهارصد دستگاه، علاوه بر اینکه می توان اشیای شخصی این دو هنرمند بزرگ را از نزدیک مشاهده کرد، می توان از کتاب های کتابخانه تخصصی زبان و ادبیات فارسی نیز بهره برد.
مورد اطمینان «دهخدا»
دکتر معین که از سال ۱۳۲۵ برای تکمیل لغتنامه دهخدا، همکاری اش را با این ادیب و لغت شناس معاصر آغاز کرد، به قدری در جلب اعتماد و اطمینان دهخدای سختگیر موفق بود که علامه دهخدا او را بعنوان ریاست امور علمی سازمان لغتنامه برگزید و وصیت کرد او کار تدوین و نشر لغتنامه را انجام دهد. استاد معین در زمان تصدی ریاست لغتنامه، به تنظیم فیش های چاپ نشده و تکمیل و انتشار لغتنامه دهخدا پرداخت؛ ۹هزار صفحه از مطالب تالیف شده توسط دیگر مولفان را بازنگری و تصحیح و ۷۰۰ صفحه از اثر ماندگار دهخدا را شخصا تالیف کرد. در سال ۱۳۳۸ نیز وصیت نامه ای از «نیمایوشیج» پدر شعر نو به دست آمد که در آن دکتر معین را وصی خود تعیین کرده بود. جالب اینکه نیما هیچگاه دکتر معین را از نزدیک ندیده بود، اما آوازه این ادیب معاصر موجب شد تا نیما او را «مثل صحیح علم و دانش» بنامد و بررسی، انتخاب و انتشار اشعارش را به او بسپارد. همین وصیت سبب شد تا دکتر معین با وجود همه مسئولیت ها و مشغله هایش، کتاب «افسانه و رباعیات» شامل منظومه افسانه و ۲۶۱رباعی نیما و کتاب «ماخ اولا» را به چاپ برساند.
منبع: كاراموند
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب