ششم فروردین؛ روز زرتشت
چنین گفت زرتشت
كاراموند: امروز ششم فروردین، روز زرتشت است. روز تولد پیامبری كه نام و آوازه آن شرق و غرب را در نوردیده و همگان او را به اندیشه، گفتار و كردار نیكش می شناسند.
با آنكه دین زرتشت بر شعار سه گانه پندار، گفتار و كرداد نیك استوار شده اما ترویج دهنده باورهای عمیق و به روزی مثل آزادی انتخاب، دوگانگی نیكی و بدی، پویایی آفرینش و تحول به سمت بهتر شدن است.
به گزارش كاراموند به نقل از ایسنا، سال قبل با تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی، روز ششم فروردین بعنوان «روز زرتشت» نامگذاری و وارد تقویم رسمی كشور شد. البته اطلاعات دقیق و روشنی درباره زمان و مكان تولد و جغرافیای ظهور زرتشت وجود ندارد و اظهارنظرهای مختلفی درباره خاستگاه و اندیشه های وی بیان می شود. با وجود این، توافق حداكثری بر سر آن است كه زرتشت به دنبال پیروزی نیكی بر بدی و سروری اهورامزدا بر اهریمن بوده است.
زرتشت همچون شخصیت هایی است كه از شرق جهان و از آسیا سربرآورده اما تاریخ حیات و اندیشه های وی همیشه مورد توجه، بررسی و تأمل غرب و شرق بوده گرفته است؛ بطوریكه یونانیان او را زرواستر zoroastre می خواندند.
درباره اینكه زرتشت پیامبر بوده یا روحانی یا پادشاه اختلاف نظر وجود دارد. در مقاله علمی «زرتشت» نوشته اشمیت رودیگر اشاره شده است كه در متون كلاسیك ارمنی، از زرتشت بعنوان مغ (روحانی) و پادشاه بلخی ها یا مادها یاد می كنند. این اظهار نظر در حالی مطرح می شود كه جیمز مولتون –محقق بریتانیایی- در كتابی تحت عنوان «دین اولین زرتشت» كه چكیده ای از آن توسط همایون همتی ترجمه شده است؛ اعتقاد دارد كه زرتشت یك پیامبر بوده و مغ ها (روحانی یا موبد) اهتمام داشتند كه با نفوذ در دین زرتشتی، زرتشت را هم یك مغ و خودرا بعنوان نگهبانان رسمی آیین زرتشت معرفی كنند در حالی كه دین زرتشت و اوستا توسط مغ ها تحریف شده است.
در این میان هندریك نیبرگ -ایران شناس سوئدی-، زرتشت و مناجات بجای مانده از او را كه با عنوان گاتاها شناخته می شود؛ به شمنیسم وصل می كند. برخلاف این دیدگاه، هرمان لومل -كه مطالعه و بررسی دقیقی روی كتاب اوستا داشته-؛ بر این نكته پافشاری می كند كه زرتشت یك روحانی یا آذربان بوده است. البته دیدگاه روحانی بودن زرتشت زمانی تقویت می شود كه بدانیم برخلاف دانش عمومی ما، هخامنشیان حداقل تا زمان داریوش زرتشتی نبوده اند. با وجود اعتقاد به اهورامزاد و ذكر نام وی در كتیبه های مختلف، هیچ حرفی از زرتشت در بین نیست.
به هر حال زرتشت توانسته ضمن بیان اندیشه ای تازه، گام های جدیدی در راه هدایت مردم به سمت اهورامزدا یا همان خیر و راستی مطلق بردارد. بنا بگفته آنتونیو پالیارو -خاورشناس و زبان شناس- به دنبال اصلاحاتی كه زرتشت به وجود آورد؛ تصور تازه ای از انسانیت ظاهر شد كه ملاك عمل هخامنشیان قرار گرفت. فلسفه نوع یكتاپرستی كه توسط زرتشت اعلام شد؛ بنیادی سخت اخلاقی داشت و مكتب اخلاقی كه بر پایه خوب و بدی بنا شده بود؛ به دنبال پیروزی بزرگ معنویت بود كه توانست اصلاحات بدیعی را ایجاد كند.
همچون اثرگذاری های زرتشت آن است كه گفته می شود توانست گشتاسب -فرمانروای بلخ در دوره زرتشت- را كه به جنگجویی شهره بود و از خونریزی ابا نداشت؛ هدایت و روش زندگی و حكومتداری او را گرفتار تحول عمیق كند.
زمان تولد و ظهور زرتشت
با آنكه خیلی از شرق شناسان زمان ظهور زرتشت را سال ۶۰۰ پیش از میلاد می دانند اما علیرضا شاپور شهبازی در مقاله «روایت سنتی از تاریخ زرتشت» باتوجه به شواهد تاریخی و مسائل گاه شماری اعلام می كند كه تاریخ ظهور زرتشت به حدود ۱۰۰۰ پیش از میلاد برمی گردد.
از طرف دیگر زادگاه های مختلفی برای زرتشت معرفی شده است؛ از بلخ، ری، خراسان و آذربایجان گرفته تا فلسطین، سوریه، چین، هند و اروپا. در كتاب دینِ زرتشتیِ نخستین، اشاره شده كه زرتشت در آذربایجان به دنیا آمده است. نظر پرطرفدار دیگری بر آن است كه تولد زرتشت در شرق ایران و در مجاورت دریاچه هامون بوده است. گروهی هم زادگاه زرتشت را خوارزم می دانند. همین طور ادعا می شود؛ زرتشت اولین بار در آذربایجان ظهور كرده و اولین آتشكده نیز در شیراز بنا شده است.
در مقاله «زندگانی اشوزرتشت» نوشته علی اكبر جعفری اشاره شده است كه مادر زرتشت زنی به نام دغدو (دختر شیردوش) و پدرش مردی به نام پورشسب (پدر اسبان خاكستری رنگ) بود. زرتشت سومین فرزند این خانواده هفت نفره بود. او پرسشگری درباره طبیعت، جانوران، میوه ها، درختان، آسمان، خورشید و ستارگان را از همان دوران كودكی شروع كرد و به تدریج باورها و تعلیمات روحانیان عصر خودرا به باد انتقاد گرفت. زرتشت، خاموشی را راهی برای درون نگری و درون اندیشی یافت و در بین اندیشه هایی كه سالیانه دراز داشت به بلندترین و پاك ترین اندیشه خود كه همان خدای یگانه (اهورامزدا) است؛ دست یافت. بعد از این مرحله زرتشت دعوت خودرا شروع و اهتمام كرد آنچه را كه دریافته با مردم در بین بگذارد.
نویسندگان مقاله «ادیان ایرانیان» تاكید دارند كه زرتشت در منطقه ای در شمال افغانستان تبلیغ دین خودرا شروع كرد و قلمرو اولیه زرتشت مناطق شمال خراسان، بلخ و یا مرو قدیم بوده است. همین طور در همین مقاله اشار شده است كه زرتشت در آتشكده بلخ كشته شد و در حین مرگ قاتل خودرا بخشید و اظهار داشت: «همان طور كه من بخشودم امیدوارم اهورامزدا نیز شما را ببخشاید.»
باورهای بنیادین زرتشتی
اندیشه نیك، گفتار نیك و كردار نیك شعار پرآوارزه و شناخته شده دین زرتشت است. در تبیین این شعار، منیره خلیلی در مقاله «نگاه اسطوره ای به آفرینش در آیین زرتشت» بیان می كند كه در دین زرتشت اولین قانون خدایی، «نیك اندیشیدن» است. كسی خدای خودرا می شناسد و او را در می یابد؛ از نیك اندیشیدن به نیك گفتن می رسد و از آن به نیك كرداری دست می یابد. از قول زرتشت نقل است كه «آیین من روی سه اصل اندیشه نیك، گفتار نیك و كردار نیك» استوار است.
افزون بر این، دین زرتشت بر باورهایی مثل پویایی آفرینش و تحول آن به سمت بهتر شدن، دوگانگی نیكی و بدی، آزادی انتخاب، تازه شدن جهان (تغییر فصول سال و نو شدن طبیعت) بنا نهاده شده است.
اوستا؛ كتاب زرتشت
كتاب زرتشتیان، اَوِستا نام دارد. در كتاب «دین اولین زرتشت» نوشته جیمز مولتون اشاره شده كه اوستا به معنای «متن اساسی» است. بخش اول این كتاب با نام گات ها یا گاتاها مشهور است كه شامل مجموعه سرودهای است كه به زرتشت نسبت داده می شود. این بخش بیشتر یك مناجات نامه است كه در هنگام نماز و نیایش از آن استفاده می شود.
اوستا یعنی اوستای بدون گات ها از پرستش آتش و از نیایش هوما (گیاه مقدس)، نوشیدنی مقدس و نیایش بیست تایی از ایزدان همچون میترا و الهه گانی مانند آناهیتا و همین طور درباره اخلاق و طهارت سخن می گوید اما گات ها كه بعنوان تصنیف های هفده گانه خود زرتشت شناخته می شود بگفته مارتین هائوگ -اوستاشناس آلمانی- سند محكمی است به جهت اینكه یكتاپرست بودن زرتشت را گواهی داد.
گفته می شود كه در گذر تاریخ، بخش هایی در چارچوب قوانین و احكام توسط مغ ها به اوستا اضافه شده است.
اهورامزاد
اهورامزدا در عالم مادی، نماد «انسان» و در عالم مینوی نماد «خرد» است. در دین زرتشتی شر و شیطان مترادف با دروغ است همانطور كه پاكی و قداست مترادف با اهورامزداست. مولتون -محقق بریتانیایی-، خدای زرتشتی را این طور توصیف می كند: «خدا خالق همه چیز است. همه چیز متكی و وابسته به اوست. همه چیز را می داند حتی گناهان پنهانی را كه انسان ها مرتكب می شوند و حوادثی كه در آینده به وقوع می یابد. او حاكمیت مطلق دارد.»
نكته حائز اهمیت درباره اهورامزدا آن است كه گفته می شود كلمه اهورا مزدا، پیش از ظهور زرتشت سابقه استعمال داشته است. ژاك دوشن گیمن -متخصص زبان های ایرانی- برای این ادعا شواهد آواشناختی و زبان شناختی عرضه كرده است. از زمان داریوش به بعد، هخامنشیان اهورامزدا یعنی همان خدای زرتشت را می پرستیدند اما در سنگ نوشته هایشان هیچ جا نام پیامبر را نیاورده اند. در مقاله «تأملاتی درباره زرتشت»، آمده است كه پادشاهان هخامنشی هیچ وقت درباره زرتشت سخن نگفتند.
واضح است كه برای فهم دقیق اهورامزدا یا خدای زرتشتی باید بقیه امشاسپندان (انجمن خدایان زرتشتی) را مورد بررسی قرار دهیم. نام امشاسپندان در گاتاها نیامده است. امشاسپندان كه هفت تن هستند. سرآمد آنها اهورامزداست كه بعنوان آفریننده جهان شناخته می شود. بقیه امشاسپندان شامل خدای نگهدارنده سلامتی تن، حافظ دارایی و مال، حافظ چهارپایان، پاسدار زمین، پاسدار آب و پاسدار گیاهان است. به نظر مولتون نویسنده كتاب دین اولین زرتشت، فرشته ها كه به آنها «اهورا» گفته می شود؛ از اهورامزدا جدایی ناپذیرند. این اهوراها از وجود اهورامزدا جدا نیستند بلكه صفات ذاتی او هستند. هرچند كه وجودها و هویت های متمایزی باشند ولی قائم به یك وجود و یك ذات متعالی یعنی اهورامزدا هستند.
برای نگارش گزارش پیش رو، بمنظور تدقیق اطلاعات پیرامون زرتشت و اندیشه های وی به مقالاتی بازگشت شده است كه عنوان برخی از آنها برای مطالعه بیشتر مخاطبان در زیر می آید:
*زرتشت، اشمیت رودیگر، ترجمه مجید طامه
*تاملاتی درباره زرتشت، دوشن گیمن، ترجمه جهانگیر نادرزاد
*زادبوم زرتشت، نوشته جمشید جی مدی جیوانجی، ترجمه رشید شهمردان
*ادیان ایرانیان از آغاز تاكنون، تعدادی از نویسندگان
*دین اولین زرتشت، جیمز مولتون كه چكیده ای از آن توسط همایون همتی ترجمه شده است.
*زندگانی اشوزرتشت، علی اكبر جعفری
منبع: كاراموند
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب