بررسی روند تصویب و پذیرش قطعنامه 598 در یك نگاه
کاراموند: پیش نویس قطعنامه 598 در شرایطی تدوین شد که ایران پیروز میدان جنگ بود و از نظر نظامی دست بالا را داشت. فاو، جزایر مجنون، حلبچه، حاج عمران و بخش های عمده ای از نوار مرزی در اختیار ایران بود.
هر جنگی روزی تمام می شود، باید توجه داشت که معدودی از جنگ ها با نابودی نیروهای نظامی دشمن اختتام یافته اند. به طور معمول جنگ ها هنگامی اختتام می یابند که تلفیقی از عوامل سیاسی، نظامی و اجتماعی موجب فرسودگی یا متلاشی شدن توان طرف یا طرفین برای ادامه جنگ شوند.
مهم ترین موضوع برای آغازگر جنگ و همین طور قربانی تجاوز این است که چه راهبرد و برنامه ای برای اختتام دادن به جنگ دارند.
به گزارش کاراموند به نقل از ایسنا، از زمانی که عراق جنگ با ایران را شروع کرد، جمهوری اسلامی ایران به دنبال دفع تجاوز و اختتام جنگ بود. عراق هم در پی تحمیل آتش بس به ایران و خاتمه دادن به جنگ با حفظ قسمتی از سرزمین های ایران بود.
بعد از فتح خرمشهر، موضوع اختتام دادن به جنگ برای هردو کشور جدی تر شد. عراق اهتمام کرد با بیان آتش بس، ایران را وادار کند تا به خواسته هایش تن دهد و معاهده ۱۹۷۵ را بی اعتبار بشمرد. همین طور با مذاکره، پیمان مرزی جدیدی با ایران منعقد کند.
جمهوری اسلامی هم به دنبال آن بود تا با مبنا قرار دادن معاهده الجزایر، متجاوز را مشخص و خسارات جنگ را دریافت کند. همین طور با تنبیه متجاوز، امکان حمله مجدد به ایران در آینده را منتفی سازد.»[۱]
وقتی که ایران بعنوان طرف پیروز در جنگ، تحقق خواسته های مشروع خودرا امکان پذیر نمی دید، چاره ای جز ادامه جنگ و اشغال قسمتی از خاک عراق و اعمال فشار به رژیم بعثی بمنظور دست یابی به حقوق مسلم خود نمی دید و این مسئله ای بود که متحدین منطقه ای و بین المللی صدام و بیش از همه آمریکایی ها را که به هیچ عنوان برهم خوردن توازن قدرت در منطقه به نفع جمهوری اسلامی را به منفعت خود نمی دانستند، نگران می کرد.
«ویلیام کوانت مشاور امور خاورمیانه ای شورای امنیت ملی آمریکا، تغییر در موازنه قوا و جلوگیری از پیروزی ایران را ازجمله اهداف کوشش های دو قدرت بزرگ جهانی (آمریکا و شوروی) اعلام نمود. وی اظهار داشت: کاملاً واضح است که دو ابرقدرت با وجود مبارزه ای که (با یکدیگر در قالب جنگ سرد) انجام می دهند، برای یک تغییرات کلی در مورد توازن قوا در این منطقه، توافق دارند و به عبارت دیگر آنها نمی خواهند شاهد پیروزی عظیم ایران باشند.»[۲]
«قدرت های بزرگ پس ازآنکه دو عملیات والفجر ۸ و کربلای ۵ را بعنوان تحول مهم ایران در صحنه نظامی جنگ ارزیابی کردند، دریافتند ایران می تواند پیروز جنگ باشد. بعد از تصرف فاو، ارتش عراق نشان داد، توان و قدرت دفاعی سابق خودرا ندارد و ایران توانائی اجرای عملیات های بزرگ تری را دارد و امکان دارد، کنترل عملیاتی جنگ از دست قدرت های بزرگ بیرون رود.
شدت گرفتن جنگ نفت کش ها در خلیج فارس، یک نوع نگرانی بین المللی در مورد تأثیر عوارض جنگ بر مسئله تامین انرژی جهانی به وجود آورد. تشدید جنگ در دریا و اقدامات مقابله به مثل ایران، سبب شروع بحث در شورای امنیت سازمان ملل جهت ایجاد مقدماتی برای صدور قطعنامه ای برای اختتام دادن به جنگ شد.
کار تدوین پیش نویس قطعنامه ۵۹۸ از پائیز سال ۱۳۶۵ شروع شد. این پیش نویس در شرایطی تدوین شد که ایران پیروز میدان جنگ بود و از نظر نظامی دست بالا را داشت. فاو، جزایر مجنون، حلبچه، حاج عمران و بخش های عمده ای از نوار مرزی در اختیار ایران بود.
قدرت های بزرگ جهانی که تدوین کنندگان قطعنامه بودند، در پی آن بودند تا دل طرف پیروز جنگ را تا حدودی به دست آورند، به شکلی که ایران این قطعنامه را بپذیرد. این قطعنامه حاصل کار ۹ ماه دیپلماسی کشورهای آمریکا، شوروی، عراق، عربستان، فرانسه، انگلیس، آلمان و چند کشور دیگر بود.
در تصویب قطعنامه ۵۹۸، با جمهوری اسلامی ایران که طرف اصلی قضیه بود، به هیچ وجه مشورتی نشد. این اقدام بیان کننده نگرانی جامعه بین المللی نسبت به ادامه جنگ از طرف ایران بود.»[۳]
تعدادی از بندهای مهم این قطعنامه که در ۲۹ تیرماه سال ۱۳۶۶ به تصویب شورای امنیت سازمان ملل متحد رسید؛ عبارت بودند از:
«بند ۱- خواهان آنست که بعنوان نخستین گام جهت حل وفصل مناقشه از راه مذاکره، ایران و عراق به آتش بس فوری تن داده و به تمامی عملیات نظامی در زمین، دریا و هوا خاتمه دهند و تمامی نیروهای خودرا بدون درنگ به مرزهای شناخته شده بین المللی بازگردانند.
بند ۳- مصرانه می خواهد اسیران جنگی آزاد شده و بعد از قطع مخاصمات فعال فعلی، برمبنای کنوانسیون سوم ژنو مورخ ۱۲ اوت ۱۹۴۴، بدون تأخیر به کشور خود بازگردانده شوند.
بند ۶- از دبیر کل درخواست می نماید که با مشورت ایران و عراق، مسئله تفویض اختیار به یک هیئت بی طرف جهت تحقیق راجع به مسئولیت منازعه را بررسی نموده، در اسرع وقت به شورای امنیت گزارش دهد.
بند ۷- ابعاد خسارات وارده در خلال منازعه و نیاز به کوشش های بازسازی با کمک های مناسب بین المللی بعد از خاتمه درگیری، تصدیق می گردد و در این خصوص از دبیر کل درخواست می کند که یک هیئت کارشناسان را برای مطالعه موضوع بازسازی و گزارش به شورای امنیت تعیین نماید.»[۴]
«این قطعنامه که برای اولین بار در چهارچوب فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد صادر شد و اجرای آن برای هر دو کشور الزام آور بود، همچون قطعنامه های گذشته اشاره ای به کشور متجاوز و آغازکننده جنگ نداشت. موضوع خسارات و غرامت جنگ هم به روشنی در آن نیامده بود. ظاهراً بعضی امتیازات در این قطعنامه در امتداد خواسته های جمهوری اسلامی قرار داشت، اما دو کشور عملاً به یک میزان درباره جنگ مقصر قلمداد شده بودند.
بطورمثال در موضوع تأسیس صندوقی برای دریافت کمک کشورهای دیگر بمنظور تامین خسارات وارده، مقرر شده بود که دو کشور به یک میزان از کمک های این صندوق برخوردار باشند و از نظر حقوقی، تفاوتی بین متجاوز و قربانی تجاوز قائل نشده بودند.»[۵]
«روزنامه پاکستانی مسلم در تحلیل خود از قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت، اقدامات شورا را در این زمان سؤال برانگیز خوانده و به سکوت این شورا در مقابل تجاوز عراق به ایران در سال ۱۳۵۹ اشاره می کند. این روزنامه می نویسد: چگونه شورای امنیت در اطلاعیه ای که در هنگام تجاوز عراق به ایران انتشار داد، خواهان خروج نیروهای عراقی از ایران نگردید، ولی امروز که نیروهای ایرانی مناطقی از خاک عراق را آزاد ساخته اند، خواهان خروج نیروهای ایرانی از عراق شده است؟ این نشریه سپس نتیجه گیری می کند که شورای امنیت سازمان ملل بی طرف نیست و از عراق حمایت می کند.»[۶]
دیپلماسی منفعلانه ایران درباب قطعنامه
«در هنگام تنظیم و تصویب قطعنامه ۵۹۸، دبیر کل سازمان ملل از دو کشور ایران و عراق خواست نظراتشان را درباره مفاد اولیه آن اعلام کنند.
در آن مقطع زمانی، در وزارت خارجه ایران، فضائی جهت بررسی قطعنامه، اعلام نظر و کارهای دیپلماتیک وجود نداشت. ایران بطور فعال در مذاکرات مربوط به آن شرکت نکرد، شاید اگر ایران برخورد فعال تری با شورای امنیت سازمان ملل داشت، می توانست نقش پررنگ تری در تصویب قطعنامه ایفا کند و این قطعنامه را بهتر از آن چیزی که تصویب گردید، به نتیجه برساند.
بدین سبب پیش نویس قطعنامه در غیاب ایران و البته با حضور و مشارکت فعال دولت عراق و به نفع آن کشور تنظیم شد و به تصویب رسید. در اوج قدرت نظامی ایران، محتوای قطعنامه تامین کننده منافع عراق بود.
بعد از صدور قطعنامه، عراق آنرا پذیرفت و از شورای امنیت تشکر کرد، ولی وزارت امور خارجه ایران طی اطلاعیه ای در ۳۰ تیر ۱۳۶۶، ضمن ناعادلانه خواندن قطعنامه به تناقض بندهای آن و خودداری از معرفی آغازگر جنگ اشاره نمود.
باوجوداین، ایران این قطعنامه را بهترین نوع قطعنامه های سازمان ملل از شروع جنگ تحمیلی تا آن زمان می دانست. بیشتر بندهای این قطعنامه به صورتی خواسته های (تعدیل شده) ایران برای اختتام دادن به جنگ بود.»[۷]
«در واقع ایران دستور کاری تردیدآمیز را بر مبنای، نه رد، نه قبول قطعنامه در پیش گرفت و از سپتامبر ۱۹۸۷(شهریور ۱۳۶۶)، برای وارد شدن به پروسه مذاکرات سیاسی خاتمه جنگ، بدون تعهد صریحی به پذیرش قطعنامه مذکور، تمایل نشان داد، اما روند مذاکرات را به نحوی مدیریت می کرد تا از یکسو مانع از تصویب قطعنامه تحریم گردد و از طرف دیگر با کسب فرصت های بیشتر برای تحرک بخشیدن به صحنه های نبرد، بر نتایج آن تأثیر گذارد.»[۸]
«به عبارت دیگر، ایران قطعنامه را رد نکرد و بعد از دو ماه از تصویب، آنرا بصورت مشروط پذیرفت، ولی بمنظور عدم تأثیر منفی بر رزمندگان، از اعلام رسمی پذیرش آن خودداری کرد تا فرصت رایزنی را از دست ندهد.
شاید اگر ایران نگاه فعال تری نسبت به قطعنامه می داشت، متن آن بهتر از محتوای فعلی می شد و اگر دستگاه دیپلماسی ایران با یک ارزیابی دقیق، قطعنامه را در بهترین موقعیت قدرتی ایران می پذیرفت، در این صورت کارایی قطعنامه بیشتر از تاریخ پذیرش آن می شد.»[۹]
ادامه دارد...
منابع:
[۱] علایی، حسین، تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد دوم)، تهران، نشر مرزوبوم، چاپ اول، ۱۳۹۵، صفحه ۳۵۳
[۲] تعدادی از نویسندگان، روزشمار جنگ ایران و عراق (جلد چهل و نهم)؛ تصویب قطعنامه ۵۹۸ زمینه های سیاسی و نظامی، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛ مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ اول ۱۳۸۷، صفحه ۳۷۷
[۳] علایی، حسین، تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد دوم)، تهران، نشر مرزوبوم، چاپ اول، ۱۳۹۵، صفحات ۳۵۴، ۳۵۵، ۳۵۶
[۴] خرمی، محمدعلی، جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل متحد (جلد ششم)، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛ مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ اول، ۱۳۸۸، صفحات ۳۰۴ و ۳۰۵
[۵] علایی، حسین، تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد دوم)، تهران، نشر مرزوبوم، چاپ اول، ۱۳۹۵، صفحات ۳۵۹ و ۳۶۰
[۶] تعدادی از نویسندگان، روزشمار جنگ ایران و عراق (جلد چهل و نهم)؛ تصویب قطعنامه ۵۹۸ زمینه های سیاسی و نظامی، تهران، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی؛ مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، چاپ اول ۱۳۸۷، صفحه ۶۶۷
[۷] علایی، حسین، تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد دوم)، تهران، نشر مرزوبوم، چاپ اول، ۱۳۹۵، صفحات ۳۶۳، ۳۶۵
[۸] فصلنامه مطالعات جنگ ایران و عراق، (شماره ۸)، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، زمستان ۱۳۹۲، صفحه ۸۷
[۹] علایی، حسین، تاریخ تحلیلی جنگ ایران و عراق (جلد دوم) صفحه ۳۶۵
منبع: كاراموند
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب