عبدالعظیم امیر شاه كرمی ـ مهندس سازه و ژئوفیزیك با تخصص مدل ریاضی ـ كه نظارتِ مقاوم سازی مسجد گوهرشاد را بر عهده دارد، در گفت وگویی با ایسنا می گوید: هنوز عملیات مقاوم سازی مسجد گوهرشاد به انتها نرسیده است.
او با اشاره به طرحی كه برای مقاوم سازی این بنای تاریخی تهیه شده است، ادامه می دهد: با عنایت به عجله ای كه برای ساخت این بنا وجود داشت، مبانی مهندسی در آن انجام نشده است، مثلا اصلاح خاك زیرِ پی انجام نشده بود و پِی های ساختمان بسیار ضعیف بودند یا گاهی ستون ها بدون پی بودند.
وی با بیان این كه در زلزله ی سال های گذشته نیز این بنای تاریخی لطمه زیادی دیده بود، می افزاید: در این بنای تاریخی، علاوه بر مشكل ضعف خاك، ناكافی بودن پی ها و هوازدگی بنا كه موجب رطوبت در بنا و لطمه به ملات شده بود، نیز مشكلاتی را برای این مسجد تاریخی به وجود آورده بود.
ناظر پروژه ی مقاوم سازی مسجد تاریخی گوهرشاد با بیان این كه سازه ی تاریخی این مسجد، نیاز به كاری اساسی و همه جانبه داشت تا پی های سازه اصلاح شوند، ادامه می دهد: پس از مقاوم سازی پی های سازه، بخش های فوقانی نیز در این پروژه مورد بررسی قرار می گیرند و الان فراآند این اقدامات در حال انجام می باشد.
امیرشاكرمی، با اشاره به نبود امكان پیش بینی برای تمام شدن این پروژه تا زمان مشخصی، بیان می كند: معتقدم حالا اولین اولویت برای حرم امام رضا (ع)، باید زمین های اطراف حرم و وضعیت بناها و خانه های تاریخی اطراف حرم باشد كه به آها توجه و رسیدگی شود.
۱۰ سال قبل یعنی ۲۱ تیر ۱۳۸۸ نیز شاكرمی از اختتام پروژه ی مقاوم سازی بنای مسجد گوهرشاد برمبنای مدل ریاضی تا چند ماه بعد خبر داده بود، تا بتوانند اقدامات اجرایی در این زمینه را بطور كلی آغاز كنند.
وی توضیح داده بود: «گروهی از كارشناسان برخی بناهای تاریخی را با علم ریاضی مدل سازی و آنها را لطمه شناسی می كنند. تا بدانیم بناها با لطمه هایی كه دارند، از نظر زلزله چه وضعیت و چه میزان مقاومتی دارند. در این كار، وضعیت و رفتار بناها در مقابل تغییراتِ درجه ی حرارت بررسی می شود. علاوه بر این، با عنایت به آب های آلوده ی زیرزمینی كه در مشهد زیاد هستند، بحث های خوردگی، هوازدگی و تأثیرات این آب ها بر بناها بررسی می شوند.»
به گزارش كاراموند به نقل از ایسنا، ۶۲۹ سال قبل و به دستور مهدعلیا «گوهرشاد آغا»، همسر شاهرخ تیموری مسجد «گوهرشاد» در زمینی به مساحت حدود ۸۸۰۰ مترمربع كه حدود شش هزار مترمربع آن زیربنا و بقیه سهم مسجد بود، بنا شد، مسجدی كه امروز آنرا یكی از عظیم ترین مساجد چهارایوانی ایران می دانند كه به دست قوام الدین شیرازی از مهندسان برجسته خراسان و هرات ساخته شد.
بنایی كه آنرا حتی قدیمی ترین مسجد موجود شیعه در ناحیه ی خراسان می دانند و «ایوان مقصوره» آنرا شاخص ترین بخش مسجد معرفی می كنند كه از نظر ارتفاع و تناسبات فنی و عناصر تزیینی، در نوع خود منحصربه فرد است.
با ساخت مسجد همسر گوهرشاد جهت شركت در افتتاح آن از هرات به مشهد آمد و قندیلی به وزن ۳ هزار مثقال طلا به مسجد اهدا كرد. با كشته شدن «گوهر شاد» در هرات بعنوان یكی از بانوان نامدار دوره ی تیموری، نام «گوهر شاد» را روی این مسجد گذاشتند.
بنایی مستحكم به سبك كلاسیك و چهار ایوانی كه چهار ایوان آن در صحن مربعی مسجد قرار گرفت و در فواصل میانی ایوان ها، شبستانی وسیع قرار گرفت، طاق های گنبدی و مناره هایی به سبك ایرانی و همین طور خطوطی بر زمینه گچی روی آن بوجود آمد، مناره های مسجد نیز به سبك مقرنس بنا شدند و معرق كاری دوره ی تیموری در بنا به وجود آمد.
این بنای تاریخی در جنوب حرم مطهر رضوی قرار دارد و امروز به رواق های دارالسیاده و دارالحفاظ متصل است. تاریخ بنای مسجد گوهرشاد در سه نقطه از ایوان جنوبی «ایوان مقصوره» دیده می شود. یكی درانتها كتیبه بایسنقری در سمت چپ ایوان مقصوره، دیگری در كتیبه سمت راست ایوان به خط ثلث و سوم در قسمت داخل پایه شرقی ایوان. نام معمار مسجد نیز در سمت چپِ پایه ایوان جنوبی مسجد ایوان مقصوره زیر كتیبه بایسنقر نوشته شده است.
بنای عظیم مسجد، به شیوه معماری مشرق زمین به صورت حجیم سازی و سازه چهار ایوانی با آجرها و مصالح ساختمانی قرن نهم ساخته شده است و می توان گفت یكی از شاهكارهای معماری دنیاست. طاق های گنبدی شكل مسجد و مناره های آن با خاصیت و تزئینات خاص و با استفاده از سبك مقرنس، همین طور نقوش و خطوط دیوار روی زمینه گچی و معرق كاری ممتاز عصر تیموری، جلوه های بی نظیری از هنر ایرانی را در قلب حرم مطهر به معرض نمایش گذاشته است.
این بنای باستانی، نمونه كامل و برجسته هنر ایرانی به حساب می آید كه همه ی خصوصیات و خاصیت های معماری سنتی در آن به كار رفته است. خصوصاً ایوان جنوبی مسجد به نام ایوان مقصوره كه از باشكوه ترین ایوان های مسجد است. ضلع های مسجد، همه با كاشی های معرق نفیس آراسته شده اند و در تمام دیوارها و غرفه های آن اسما الله و آیات قرآن و احادیثی كه بعضی مربوط به مسجد است، وجود دارد.
كتیبه ممتاز و تاریخی بایسنقر، فرزند گوهرشاد كه از بهترین ثلث نویسان عهد تیموری بوده، با زیباترین خطوط ثلث بر پیشانی ایوان مقصوره خودنمایی می كند و تاریخ بنای مسجد بر كاشی معرق، در این كتیبه به چشم می خورد. محراب، یكپارچه از سنگ مرمر با تزئینات و كنده كاری و كتیبه ای در بین مقرنس كاری های آن و نمایان گر هنر آن دوران است.
منبر صاحب الزمان(عج) در كنار محراب ایوان مقصوره، از نظر قدمت اهمیت زیادی دارد. این منبر نفیس، از چوب گردو و گلابی با شیوه منبت كاری و قلم زنی بدون به كار رفتن میخ در آن، توسط استاد محمد نجار خراسانی، منبت كار معروف عصر فتحعلی شاه قاجار ساخته شد.
نام «گوهرشاد» ـ بانی مسجد ـ در ایوان شمالی مسجد یعنی ایوان دارالسیاده بر كاشی معرق به رنگ زرد و خط ثلث نوشته شده است. این ایوان با معرق كاری زیبایی تزئین شده و بر سردَر ورودی آن به رواق دارالسیاده، پنجره ای از نقره از آثار عهد قاجاریه نصب شده است. دو ایوان شرقی و غربی مسجد گوهرشاد، با معرق كاری ممتاز و كتیبه هایی به خط ثلث، مسجد را به رواق امام خمینی(ره) و بست شیخ بهاءالدین مرتبط می كند.
این مسجد در طول زمان بر اثر عوامل طیبعی و انسانی لطمه های زیادی دیده است. در زمین لرزه سال ۱۰۸۴ قمری ایوان مقصوره لطمه هایی دید كه بازسازی شدند، همین طور مرمت های دیگر مسجد، بعد از گلوله باران روس ها در سال ۱۳۳۰قمری بود كه به لطمه دیدن گنبد و ایوان های مسجد منجر گردید، هر چند گفته می شود كه گنبد و ایوان مقصوره و ایوان های شرقی و غربی مسجد نیز در سال ۱۳۳۹قمری بازسازی شده اند.
منبع: كاراموند